18 Citerioris Hispaniae sicut conplurium provinciarum aliquantum vetus formas mutata est, utpote cum Pompeius Magnus tropaeis suis, quae statuebat in Pyrenaeo, DCCCLXVI oppida ab Alpibus ad fines Hispaniae ulterioris in dicionem ab se redacta testatus sit. nunc universa provincia dividitur in conventus VII, Carthaginiensem, Tarraconensem, Caesaraugustanum, Cluniensem, Asturum, Lucensem, Bracarum. accedunt insulae, quarum mentione seposita civitates provincia ipsa praeter contributas aliis CCXCIII continet, oppida CLXXVIIII, in iis colonias XII, oppida civium Romanorum XIII, Latinorum veterum XVIII, foederatorum unum, stipendiaria CXXXV.
...
23 Nunc per singulos conventus reddentur insignia praeter supra dicta. Tarracone disceptant populi XLII, quorum celeberrimi civium Romanorum Dertosani, Bisgargitani; Latinorum Ausetani, Ceretani qui Iuliani cognominantur et qui Augustani, Edetani, Gerundenses, Iessonienses, Teari qui Iulienses; stipendiariorum Aquicaldenses, Aesonenses, Baeculonenses.
24 Caesaraugusta colonia immunis, amne Hibero adfusa, ubi oppidum antea vocabatur Salduba, regionis Edetaniae, recipit populos LV: ex his civium Romanorum Bilbilitanos, Celsenses ex colonia, Calagurritanos qui Nasici cognominantur, Ilerdenses Surdaonum gentis, iuxta quos Sicoris fluvius, Oscenses regionis Suessetaniae, Turiassonenses; Latinorum veterum Cascantenses, Ergavicenses, Graccuritanos, Leonicenses, Osicerdenses; foederatos Tarracenses; stipendiarios Arcobrigenses, Andelonenses, Aracelitanos, Bursaonenses, Calagurritanos qui Fibularenses cognominantur, Conplutenses, Carenses, Cincienses, Cortonenses, Damanitanos, Ispallenses, Ilursenses, Iluberitanos, Iacetanos, Libienses, Pompelonenses, Segienses.
25 Carthaginem conveniunt populi LXV exceptis insularum incolis ex colonia Accitania Gemellense, ex Libisosana cognomine Foroaugustana, quibus duabus ius Italiae datum, ex colonia Salariense, oppidani Lati veteris Castulonenses qui Caesarii Iuvenales appellantur, Saetabitani qui Augustani, Valerienses. stipendiariorum autem celeberrimi Alabanenses, Bastitani, Consaburrenses, Dianenses, Egelestani, Ilorcitani, Laminitani, Mentesani qui et Oretani, Mentesani qui et Bastuli, Oretani qui et Germani cognominantur, caputque Celtiberiae Segobrigenses, Carpetaniae Toletani Tago flumini inpositi, dein Viatienses et Virgilienses.
26 In Cluniensem conventum Varduli ducunt populos XIIII, ex quibus Alabanenses tantum nominare libeat, Turmogidi IIII, ex quibus Segisamonenses et Segisamaiulienses. in eundem conventum Carietes et Vennenses V civitatibus vadunt, quarum sunt Velienses. eodem Pelendones Celtiberum IIII populis, quorum Numantini fuere clari, sicut in Vaccaeorum XVII civitatibus Intercatienses, Palantini, Lacobrigenses, Caucenses.
27 nam in Cantabricis VIIII populis Iuliobriga sola memoretur, in Autrigonum X civitatibus Tritium et Virovesca. Arevacis nomen dedit fluvius Areva. horum VI oppida??, Secontia et Uxama, quae nomina crebro aliis in locis usurpantur, praeterea Segovia et Nova Augusta, Termes ipsaque Clunia, Celtiberiae finis. ad oceanum reliqua vergunt Vardulique ex praedictis et Cantabri.
28 Iunguntur iis Astrum XXII populi divisi in Augustanos et Trasmontanos, Asturica urbe magnifica. in iis sunt Gigurri, Paesici, Lancienses, Zoelae. numerus omnis multitudinis ad CCXL liberorum capitum.
Lucensis conventus populorum est sedecim, praeter Celticos et Lemavos ignobilium ac barbarae appellationis, sed liberorum capitum ferme CLXVI.
Simili modo Bracarum XXIIII civitates CCLXXXV capitum, ex quibus praeter ipsos Bracaros Bibali, Coelerni, Callaeci, Equasei, Limici, Querquerni citra fastidium nominentur.
Tarracone XLII
Caesaraugusta LV
Carthaginem LXV
Cluniensem
- Varduli XIIII
Turmogidi IIII
Carietes et Vennenses V
Celtiberum IIII
Vaccaeorum XVII
Cantabricis VIIII
Autrigonum X
Arevacis VI
Astrum XXII
Lucensis sedecim
Bracarum XXIIII
Si se suman todos los populos, civitates y oppida que después Plinio va desglosando convento a convento da un total de 293, resultado que se corresponde exactamente con la cifra total de ciudades expuesta al principio:
civitates provincia ipsa praeter contributas aliis CCXCIII continet
Aquí, sin embargo, vuelve a haber otro problema con la traducción. También caben dos opciones:
1- "La provincia propiamente dicha además de las 293 ciudades tributarias a otras contiene 179 oppida..."
2- "La provincia propiamente dicha, además de las tributarias a otras, contiene 293 ciudades, 179 oppida..."
No puede ser que ese total de 293 en el que se incluyen por ejemplo los seis oppida de los arévacos, y entre ellos Clunia, la capital del convento, sean todas ciudades tributarias a otras y además distintas de esos otros 179 oppida mencionados a continuación. Es evidente que esos 179 oppida ya se incluyen al menos entre las 293 civitates. La traducción correcta, por tanto, por simple lógica, debería ser la segunda.
Ahora bien, aun aceptando la segunda interpretación, siguen cabiendo otras dos opciones; o entre las 293 se incluyen las tributarias a otras, o no se incluyen. A juzgar por el
praeter todo apunta a que no se incluyen, a que no entran las poblaciones menores, aunque en tal caso no quedaría otra que deducir que el texto está interpolado.
Si entre las 293 civitates se incluyen además los seis oppida de los arévacos, eso quiere decir que los términos civitas, populum y oppidum son sinónimos. Aquí precisamente se detecta una duplicación y una contradicción que se vuelve a confirmar al incluir a los pelendones entre las cuatro partes de los celtíberos pero excluir a los arévacos. Están operando dos fuentes distintas, y como se tratará de demostrar a continuación, es justamente lo mismo que ocurre con Estrabón, algo que el propio Capalvo creo que ya sospechó. Pido disculpas porque me resulta casi imposible encontrar ahora todas las citas.